Proeftuin Aardgasvrije Wijken in de praktijk: Sliedrecht
In 50 proeftuinen door het hele land wordt er gewerkt aan het aardgasvrij maken van woonwijken, dorpen of buurten. Maar hoe pak je het aardgasvrij maken van zo'n gebied aan? Het Programma Aardgasvrije Wijken zocht in Sliedrecht naar de antwoorden.
flexibiliteit als rode draad
Bron: tekst en afbeeldingen www.aardgasvrijewijken.nl
Voor projectleider Lucien van der Plaats is het de rode draad door het proces van Sliedrecht-Oost aardgasvrij: flexibiliteit. “Als team makkelijk kunnen schakelen en je strategie aanpassen is zeer waardevol. Als we zien dat het niet werkt zoals gedacht - en dat is het voordeel van werken in kleine buurten – gaan we het in de volgende buurt anders doen. We zien nu al wat dat oplevert. Veel meer ‘goodwill’, meer interesse en meer betrokkenheid!”
Dat het proces om Sliedrecht-Oost van het gas af te halen de nodige aanpassingen heeft doorgemaakt moge duidelijk zijn. De aanleiding voor de PAW aanvraag in 2018 was heel concreet: “Er is in de Drechtsteden een goede samenwerking tussen de gemeenten, warmtebedrijf HVC en de woningcorporaties. In 2018 is een klein warmtenet aangelegd in de Staatsliedenbuurt. HVC, waar de gemeente aandeelhouder van is, zag het belang om dit warmtenet verder uit te rollen in samenwerking met woningcorporatie Tablis. En waarom sluit je dan niet meteen zoveel mogelijk particuliere woningen aan? Reden voor de PAW-aanvraag; om met de Rijksbijdrage de zogenaamde onrendabele top aan kosten voor de particulieren weg te nemen."
Elke flat een modelwoning
De wijk Sliedrecht-Oost telt ruim 2.000 woningen. Een kleine 900 zijn grondgebonden rijtjeswoningen van particuliere woningeigenaren en de rest is merendeel corporatiebezit, voornamelijk in flats van 5- en 10-hoog. Tablis heeft dat goed aangepakt, aldus Lucien: “In de 10-hoog flats hebben ze een modelwoning ingericht. Die is ook echt gezellig gemaakt, dat woonkamergevoel. Er zijn inloopdagen geweest, waarbij mensen informatie kregen over de aansluiting op het warmtenet, elektrisch koken en de aanpassingen aan de gevel. Daarna heeft aannemer Constructif iedereen één voor één uitgenodigd, én is meteen toestemming opgehaald.” Rond de 90% van de huurders heeft toestemming gegeven, met als resultaat dat het hoofdnet er nu ligt. De planning is dat dit jaar al de eerste 1.000 huurwoningen zijn aangesloten en de rest volgt in 2022!
Ver-van-mijn-bed-show
Zo anders is het proces met de particuliere woningen verlopen. Lucien: ”In 2019 is tegelijk de rest van de wijk benaderd. We hebben een goedbezochte wijkbijeenkomst en meedenksessies georganiseerd. Maar na een jaar hadden we maar een paar actieve meedenkers. Door de grootte van de wijk is er te weinig verbondenheid, en bleef het voor velen een ver-van-mijn-bed-show. De mensen willen uiteindelijk toch vooral weten wat het concreet voor hun woning en portemonnee betekent, vragen die wij toen nog niet goed konden beantwoorden. Om meer inzicht te krijgen hebben we het Regionaal Energieloket voor een aantal typen woningen opnames laten maken op impact van maatregelen en kosten. Dat bleek alleen toch te algemeen, veel mensen konden zich niet goed vinden in die typen.”
Van wijk naar buurt
Daarom is de wijk nu opgeknipt in buurten van 50 tot 150 woningen. Begin 2021 is gestart met de 46 particuliere woningen in De Horst. Deze wijk ligt dichtbij het hoofdnet. “Met een open houding zijn we naar de bewoners gestapt: er doet zich kans voor om met behulp van subsidie van het aardgas af te gaan en op een warmtenet aan te sluiten. Dit willen we samen onderzoeken met een buurtplan als resultaat. We bespreken drie scenario’s: aansluiting op het warmtenet, een warmtepomp of (later) zelf aan de slag. Ons aanbod was daarin duidelijk. Wij zetten de rijksbijdrage in op het warmtenet. Je betaalt een eigen bijdrage van € 2000 (of € 500 als je al elektrisch kookt) en alle overige kosten van € 20.000 tot € 25.000 betalen wij, in combinatie met een ISDE subsidie. Dus kom maar met je vragen.”
Participatie
Er is vervolgens een actieve buurtgroep opgestaan, die kritisch meedenkt en helpt om bewoners te bereiken. Met een app genaamd Parta zijn vragen ingestuurd en geordend, waarbij iedereen kon meekijken. In drie kennissessies kwamen de meest prangende vragen aan bod, met medewerking van het Regionaal Energieloket en het warmtebedrijf. Bewoners uit andere gemeenten vertelden over hun ervaringen. Tussendoor zijn door een adviesbureau voor ieder die het wilde woningopnames gemaakt. De voor- en nadelen zijn besproken en uiteindelijk is bij iedereen een kaartje in de bus gedaan met de vraag welk scenario de voorkeur heeft. Een mooi proces dat vier maanden heeft geduurd. “En nu hebben we negen bewoners die een aanbod op maat willen voor het warmtenet, en ben je aan het puzzelen op microniveau”, aldus Lucien. “Zolang het warmtenet er nog niet ligt en de straat nog niet is ‘gestoffeerd’ houden we de deur open. Veel onzekerheden kunnen we nu wegnemen bij de twijfelaars, en dat is misschien nog wel de helft van de buurt. We gaan evalueren en kijken of in de blokken waar al interesse is de buren niet tóch nog mee willen.”
Eén-op-één gesprekken
“We gaan het anders doen”, is wederom de conclusie van Lucien. “We merkten dat drie scenario’s en drie kennissessies teveel zijn, de opkomst nam af. In de volgende buurt zetten we veel meer in op de persoonlijke aanpak. We zijn eerst in gesprek gegaan met een tiental bewoners. We vroegen naar de samenstelling van de buurt en hoe we die het beste kunnen bereiken. Het resultaat: geen gezamenlijke kennissessies, niet meerdere scenario's voorleggen, maar gewoon direct aanbellen en één-op-één gesprekken. De uitvoerder doet nu zelf de woningopname, dit geeft meteen duidelijkheid én er hoeft maar één keer iemand over de vloer te komen. Het is een tijdsinvestering, maar het zal het proces versnellen. Het resultaat heet nu ook geen buurtplan meer, maar is een persoonlijk plan en aanbod waar mensen warm van worden. We zijn hier net mee begonnen, maar hebben al zo'n 35 gesprekken (van de 62 woningen) aan huis gehad of nog in de planning staan.”
De lessen en ervaringen hebben ze ook meegenomen naar de VvE flat Sperwerstraat. De VvE is in de lead, met een externe adviseur. In de naastgelegen flat van Tablis is een modelwoning ingericht, waar de VvE gebruik van kon maken. Hier konden bewoners zien hoe een warmte-unit eruit ziet en wat een passende plek zou kunnen zijn. Tijdens inloopuurtjes zijn veel bewoners komen kijken. Lucien: “Hoe dichter je bij de persoonlijke benadering komt, hoe beter het werkt. Een bijeenkomst wordt pas goed bezocht als de bewonerswerkgroep vooraf elke deur langsgaat.”
Koppelen van opgaven
De uitrol van het warmtenet is gekoppeld aan een breder wijkvernieuwingsprogramma. Er worden wegen aangepast en vernieuwd en in een deel van de wijk zijn de riolering, waterleidingen en het gasnet aan vervanging toe. Het groen wordt vernieuwd en er wordt rekening gehouden met klimaatverandering. “Dat heeft veel voordelen, het bouwteam kan goed knelpunten inventariseren.” Zo geeft Lucien aan. “Maar een aantal zaken is niet goed te combineren. Zo start de aanleg van het waternet en de vervanging van de waterleidingen vanuit verschillende punten, om toch meters te maken. Er ligt tussendoor tijdelijke bestrating, maar de overlast kan zo vier á vijf jaar aanhouden.”
Vertrouwen op de toekomst
Vragen en weerstand blijven bij sommige bewoners. Een veelgehoord punt is dat men met een warmtenet wordt overgeleverd aan een monopolist. Wat worden de tarieven in de toekomst? Wat als het warmtebedrijf niet kan leveren? “De gemeente heeft er vertrouwen in dat de woningen net zo comfortabel warm worden met een warmtenet als nu met de cv-ketel. Daarom krijgen bewoners de garantie dat – mocht dit onverhoopt toch niet het geval zijn – er aanpassingen worden gedaan om dat voor elkaar te krijgen.” Aldus Lucien. “En warmtebedrijf HVC gaat zich sterk maken om ondanks de stijgende gasprijzen haar tarieven zo laag mogelijk te houden. Dat signaal geeft vertrouwen.” Goed nieuws vanuit klimaatoogpunt is wel dat het warmtenet zelf veel eerder dan verwacht van het gas af gaat. Een nieuwe aardwarmtebron staat over vijf jaar op de planning. “Met een mooie subsidie kan HVC nu een slibverbrandingsinstallatie aansluiten en binnen twee jaar het warmtenet van volledig duurzame warmte voorzien. Je ziet dat dit project in Sliedrecht-Oost aanjager wordt voor een verdere uitrol van het warmtenet. Met nieuwe verbindingen en kansen om het warmtenet duurzaam te maken, en te koppelen aan netten in de andere Drechtsteden.”
